BHP przy umowach cywilnoprawnych

Coraz więcej osób wykonuje pracę nie na podstawie umowy o pracę, lecz umowy cywilnoprawnej, np. zlecenia lub umowy o dzieło albo wykonując zleconą pracę w ramach własnej działalności gospodarczej. Ustawodawca nie zapomniał o zagwarantowaniu tym grupom pracowników odpowiedniego poziomu bhp w pracy.

Zgodnie z art. 304 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502) - dalej k.p. pracodawca, a także przedsiębiorca niebędący pracodawcą, mają obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym na jego rzecz pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej, w zakładzie pracy lub w innym wyznaczonym przez pracodawcę miejscu.

Taki sam obowiązek spoczywa na pracodawcy wobec studentów i uczniów odbywających u niego praktyki zawodowe oraz osób wykonujących pracę w ramach własnej działalności gospodarczej. Więcej  - w razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp osoby niebiorące udziału w procesie pracy, pracodawca jest obowiązany zastosować środki niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia również tym osobom.

Ponieważ mogą nasuwać się wątpliwości, czy na pracodawcy zatrudniającym osoby na podstawie umowy cywilnoprawnej spoczywają wszystkie obowiązki w zakresie bhp wyjaśnijmy, że w odniesieniu do tych osób ustawodawca nałożył na pracodawcę wszystkie obowiązki ujęte w art. 207 § 2 k.p. Ich zakres jest analogiczny jak w odniesieniu do pracowników zatrudnionych na umowę o pracę. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie również pracowników cywilnoprawnych, przez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca powinien organizować tym osobom pracę w sposób zapewniający im bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bhp oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy, zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy na bezpieczeństwo pracy. Ponadto pracodawca ma również obowiązek uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych. Pracodawca ponadto jest obowiązany przekazywać wszystkim tym pracownikom informacje o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników, o działaniach ochronnych i zapobiegawczych, podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia tych zagrożeń, informacje o pracownikach wyznaczonych w zakładzie do udzielania pierwszej pomocy i wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.

Obowiązująca w prawie pracy zasada wzajemności praw i obowiązków pracodawcy i pracowników stosuje się także w odniesieniu do formy "pozapracowniczego" zatrudnienia. Innymi słowy, pracodawca ma prawo od osób wykonujących pracę na innej podstawie niż umowa o pracę egzekwować przestrzeganie przepisów i zasad bhp, w szczególności wymagać znajomości przepisów i zasad bhp, uczestnictwa w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawania się wymaganym egzaminom sprawdzającym, wymagać wykonywania pracy w sposób zgodny z wymaganiami bhp i stosowania się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, dbałości o należyty stan udostępnionych do użytku maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy.

Osoby te powinny współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp, a także niezwłocznie zawiadomić pracodawcę lub osobę wyznaczoną do nadzoru nad ich pracą o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie. Pracodawca ma również prawo wymagać stosowania środków ochrony (zbiorowej lub indywidualnej) oraz odzieży i obuwia roboczego, jeżeli wymagają tego warunki pracy. 

Obowiązek ochrony zdrowia lub życia nie zależy od formy zatrudnienia, ale od samego faktu, że praca jest lub ma być świadczona. Obowiązek ten upoważnia pracodawcę, do egzekwowania wykonywania pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp. Koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników.